Een jaar geleden verschenen de eerste afleveringen van de podcast ‘Hilversumse Muziekschatten’, met muziek van componisten die in de Tweede Wereldoorlog vervolgd werden. Vanaf 25 november is een nieuwe serie te beluisteren, om te beginnen met een deel van de Nederlandse muziekgeschiedenis dat vaak over het hoofd gezien wordt: muziek bij hoorspelen.

De muziekschatten die in de serie aan bod komen, zijn door de onvolprezen collectiespecialist Jan Jaap Kassies opgediept uit de bibliotheek van de omroepen in de kelders van het gebouw aan de Heuvellaan in Hilversum. Hij weet als geen ander de weg in het 5 kilometer strekkende archief. Voorwaarde om in aanmerking te komen voor de serie: er bestaat geen opname (meer) van het hoorspel, alleen de bladmuziek is nog bewaard – vaak in manuscript. Een groot deel van deze collectie is toegankelijk via www.muziekschatten.nl, maar regelmatig vindt Jan Jaap totaal vergeten muziek, zoals twee werken van een 19-jarige Louis Andriessen, opgeslagen onder het pseudoniem Elmo Carter.

Voor het oprapen

De muziek voor de podcast wordt uitgevoerd door musici van de ensembles van de omroep, verenigd in de Stichting Omroep Muziek. Sebastiaan van Eck, cellist in het Radio Filharmonisch Orkest, bekeek de stukken die Jan Jaap voorstelde op speelbaarheid en haalbaarheid, benaderde de musici, stelde repetitieschema’s op en leidde de opnames in goede banen. ‘Het pianokwartet van Daniël Belinfante vond ik echt een meesterwerk en ook de hoorspelmuziek is ontzettend goed. De musici vinden het erg leuk om in kleine bezetting te spelen. Na een eerste concert voor de Gemeente Hilversum – als dank voor de financiële steun voor Muziekschatten – was iedereen enthousiast. En toen kwam Corona. Orkest en koor konden tijdelijk niet meer optreden in grote bezetting en we zijn bij elkaar gaan zitten om deze serie te bedenken. Het materiaal ligt letterlijk voor het oprapen. Genoeg musici hadden tijd om dit repertoire in te studeren. Zo heeft de pandemie toch nog iets moois opgeleverd.

Vier hoorspelen

Programmamaker Frans van Gurp was erbij namens de NTR. Hij beoordeelde de relevantie voor de omroep. ‘We zenden de muziek uit in het programma Avondconcert, elke week een nieuwe aflevering, die ook online als podcast beschikbaar komt. Om de muziek te plaatsen in de context van de tijd waarin ze gecomponeerd is, vertellen deskundigen over de achtergrond.’ Zo adviseerde Philomeen Lelieveldt over de hoorspel-afleveringen. Zij doet onderzoek naar dit genre en heeft inmiddels een database met ruim 600 hoorspelen, waarin van elk spel de componist en uitvoerenden geregistreerd staan. In de uitzending van 25 november vertelt zij over de rijke hoorspeltraditie op de radio. Met hulp van Philomeen werden vier hoorspelen geselecteerd: Alice in Wonderland met muziek van Else de Groot, De laatste dagen van Pompeï met muziek van Ton de Leeuw, De wassende maan, een meer abstract hoorspel over de geboorte van een kind met muziek van Jurriaan Andriessen, en Schaduwen over Atlantis met muziek van Karel Mengelberg. Frans van Gurp: ‘Het was niet mogelijk om de hoorspelen volledig te reconstrueren, voor Alice in Wonderland waren bijvoorbeeld 14 acteurs nodig. Maar de muziek vertelt eigenlijk bijna het hele verhaal, de tekst is heel goed verstaanbaar. Elise van Es, sopraan in het Groot Omroepkoor, zingt de rol van Alice. Daarnaast hebben we Dieuwertje Blok bereid gevonden als verteller op te treden, wat een talent!’ Else de Groot (later Van Epen-de Groot) schreef (orkest)muziek voor ruim 50 (!) hoorspelen. Haar inventiviteit en talent voor instrumentatie is in dit hoorspel onmiskenbaar. Virtuoos vertaalt zij de taalspelletjes van Lewis Carroll in muziek door een groot aantal Nederlandse volksliedjes te parodiëren. De opname van dit hoorspel uit 1946 duurt ruim een uur en is vanaf 2 december te beluisteren. Van Gurp: ‘Met de muziek van Ton de Leeuw waan je je in Hollywood, het hoorspel wordt bijna een film. De muziek van Jurriaan Andriessen werkt heel goed bij het meer abstracte spel van De wassende maan. Helaas zijn de radio-experimenten met gemanipuleerde bandopnames van Karel Mengelberg niet bewaard gebleven, maar zijn muziek is prachtig. En als bonus vertelt zoon Kasper over de muziek van zijn vader, een meesterverteller.’

Gevonden voorwerpen

De serie gaat na de hoorspelen verder met werken die speciaal voor de radio gecomponeerd zijn, zoals de Microfoon-ouverture van Hugo Godron en het Precisie-tijdsein, een orkestcompositie van Maurits Samehtini, beide uit de jaren 1930. Tot slot laat de serie nog een aantal ‘gevonden voorwerpen’ horen: muziek die door componisten achtergelaten is bij de radio in de hoop op een uitvoering. Zo klinkt van de Duitse componist Lotte Backes een Tonstück für Cello und Orchester, vermoedelijk een uniek manuscript omdat haar werken bij het bombardement op Berlijn grotendeels verloren zijn gegaan.

Sebastiaan van Eck: ‘We moeten echt deze nieuwe activiteit een structureel karakter proberen te geven. Ik zie goede kansen en hoop dat de start van de serie uitzendingen een extra stimulans zal zijn om deze “echte omroeptaak” een vaste plek te geven.’

De uitzendingen zijn vanaf 25 november te beluisteren op NPO  Radio4 in het programma Avondconcert en als podcast te downloaden op de website of via je favoriete podcastapp. De eerste drie afleveringen over de oorlog kun je alvast binge-luisteren.

Door Carine Alders