Hoe gaat het met je onderzoek? Met Wouter Capitain
In de nieuwe rubriek 'hoe gaat het met je onderzoek?' staat steeds een onderzoeker en onderzoeksproject centraal. Voor deze aflevering gingen we in gesprek met Wouter Capitain over zijn postdoctoraal onderzoeksproject over ‘Music and Human Exceptionalism’. Wil je ook iets vertellen over je onderzoek, groot of klein? Mail dan naar nieuws@kvnm.nl.
‘Music and Human Exceptionalism’
Volgens Charles Darwins evolutietheorie zijn mensen eigenlijk dieren. Toch maken we een duidelijk onderscheid tussen ‘mens’ en ‘dier’. We construeren dit onderscheid door middel van visuele beelden en taal, maar ook door middel van muziek. Afgelopen zomer ben ik begonnen met een postdoctoraal onderzoeksproject aan de Universiteit van Göttingen, over ‘Music and Human Exceptionalism’, om te analyseren welke rol muziek speelt in het creëren van het idee dat mensen fundamenteel anders zijn dan dieren.
Wat is het doel van je onderzoek?
Ik wil te weten komen hoe we door middel van muziek ons beeld vormen van het onderscheid tussen mens en dier. Impliciet wordt vaak aangenomen dat muziek per definitie een menselijk product is. Muziekwetenschap valt dan ook onder de Humanities. We kunnen wel spreken van vogelzang of walviszang, maar die zangkunsten worden vaak gereduceerd tot een evolutionaire noodzakelijkheid – daarom wordt dat binnen de natuurwetenschappen bestudeerd. Muziek van mensen zou daarentegen alle biologische functionaliteit zijn overstegen; het is ‘kunst’, ofwel kunstmatig, een product van de menselijke geest en niet van de natuur. Daarmee is ons denken over muziek onlosmakelijk verbonden met ons denken over de mens. Ik denk dat muziek deze rol vervult binnen verschillende domeinen, waaronder de wetenschappen. In mijn huidige onderzoek bestudeer ik echter specifiek het gebruik van muziek in twintigste-eeuwse populaire cultuur, zoals Disneyfilms, omdat de invloed daarvan het grootste is.
Welke methodes gebruik je?
In mijn onderzoek bestudeer ik verschillende kunstvormen, waaronder films en literatuur, en ik pas de methodes aan op de betreffende casestudies. Bijvoorbeeld, op dit moment schrijf ik een artikel over het gebruik van muziek in The Jungle Book (1967) en The Little Mermaid (1989), twee Disneyfilms die heel nadrukkelijk gaan over het mens-dieronderscheid. In dit artikel gebruik ik audiovisuele methodes om te onderzoeken hoe muziek een vertellende rol vervult in het narratief over het mens-zijn van de hoofdpersonages Mowgli en Ariel. Binnenkort start ik met een artikel over de rol van muziek in Animal Farm (1945) en Nineteen Eighty-Four (1949) van George Orwell. Daarin zal ik taalkundige analyses uitvoeren om te bepalen hoe bijvoorbeeld muzikale termen (ritme, zang, stem) worden geassocieerd met menselijke of dierlijke activiteiten.
We kunnen wel spreken van vogelzang of walviszang, maar die zangkunsten worden vaak gereduceerd tot een evolutionaire noodzakelijkheid
In een derde artikel zal ik debatten over walviszang bespreken. In de jaren 1960 en 1970 kreeg de ‘ontdekking’ van zang van bultrugwalvissen veel aandacht in de wetenschap en media, omdat de creatieve vormgeving van de walviszang het beeld doorbrak dat niet-menselijke dieren slechts klanken kunnen reproduceren maar het niet kunnen creëren of componeren. Zijn bultrugwalvissen daarom ook muzikaal? Is muziek dan niet een exclusief menselijke kunstvorm? In dit deelonderzoek zal ik gebruikmaken van een discoursanalyse om te bepalen hoe het wetenschappelijke en populaire begrip van ‘muziek’ is verbonden met ons denken over creativiteit, structuur, en ontwikkeling – de veronderstelde menselijke eigenschappen – en hoe de debatten over walviszang dit begrip van muziek bevestigden dan wel ondermijnden.
Welke producten gaat je onderzoek opleveren?
Op dit moment en het komende jaar werk ik aan de drie bovengenoemde artikelen. Daarnaast wil ik mijn onderzoek op enkele congressen of andere gelegenheden presenteren. Als alles meezit heb ik vervolgens nog ongeveer een jaar de tijd (tot eind 2025) om te starten aan een boek over Music and Human Exceptionalism.