Een polyfoon eerbetoon aan Jaap van Benthem (MedRen 2023)
Op de eerste dag van de MedRen-conferentie die dit jaar eind juli in München plaatsvond, was een speciale sessie gewijd aan de nagedachtenis van Jaap van Benthem (1937-2023), voorgezeten door David Fallows. Zoals Fallows in zijn openingswoord aangaf, behoorden alle vijf sprekers gedurende deze middag al jaren tot de speciale collega’s en vrienden van Jaap die elkaar een of meermalen per jaar ontmoetten bij conferenties. Jacobijn Kiel ontwikkelde zich in Utrecht onder Jaaps leiding tot een renaissance expert en Lenka Hlávková (Charles University, Praag) leerde Jaap daar kennen toen zij als Erasmus student naar Nederland kwam.
Allereerst memoreerde Bernhold Schmid (Beierse Academie van Wetenschappen) zijn geanimeerde discussies met Jaap over Orlando di Lasso, toen zij elkaar 20 jaar geleden leerden kennen bij de MedRen in Jena. Ook bracht Schmidt de feestelijke aanbieding van het Festschrift (TVNM 2017) ter gelegenheid van Jaaps tachtigste verjaardag ter sprake. Daarvoor waren toen ook Lenka Hlávková en Pavel Gancarczyk (Institute of Art, Polish Academy of Sciences, Warsaw) naar Utrecht gekomen.
De drie Oost-Europese musicologen, Jan Ciglbauer(Charles University, Prague), Pavel Garanczyk en Lenka Hlávková, spraken over verschillende aspecten van een graduale met overwegend aan Maria gewijd repertoire, het manuscript CZ-Pu 59 R 5116. Deze Boheemse bron van circa 1500 bevat onder meer 40 polyfone werken in de Frans-Vlaamse stijl. Uit de goed op elkaar afgestemde bijdragen bleek dat onderzoek naar dit type bronnen niet alleen van belang is voor nog niet in kaart gebracht repertoire, maar ook het beeld van bekende componisten als Josquin des Prez kan verrijken en nuanceren. Het startpunt voor Jaaps onderzoek dat zou leiden tot de KVNM-serie Johannes Tourout. Ascribed and attributable compositions in 15th-century sources from Central Europe, was overigens een artikel van Pavel Gancarczyk over deze destijds vergeten componist.
De vormgeving van dit eerbetoon was nog op een andere manier geheel in de geest van Jaap, die een uitgesproken voorstander was van diversiteit wat betreft taalgebruik. Jacobijn Kiel en Jan Ciglbauer spraken evenals Bernhold Schmid in het Duits, terwijl Lenka ervoor had gekozen om haar presentatie in het Frans te doen. Herkenbaar voor oud-studenten muziekwetenschap in Utrecht waren Jacobijns herinneringen (voorzien van foto’s) aan Jaaps theorielessen in het tuinhuis van Drift 21. Het optreden van het Vocaal Ensemble Polyfonix (bestaande uit drie Praagse studenten) dat fragmenten uit het manuscript CZ-Pu 59 R 5116 zongen, vormde een stijlvol besluit van de sessie.
Aansluitend bedankte Loes de Koning alle sprekers voor dit uitgebreide eerbetoon aan haar overleden echtgenoot.
Désirée Staverman